سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد “یونسکو” 17شهریور برابر با 8 سپتامبر را روز جهانی سوادآموزی نامگذاری کرد.
یکی از شاخص‌های رشد در جوامع متمدن، میزان بهره‌مندی مردم آن کشور از حداقل سواد نوشتن و خواندن است. بدیهی است مبارزه با بی‌سوادی نه تنها در مقوله توسعه فرهنگی به عنوان نخستین گام قلمداد می‌شود، بلکه در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز حائز اهمیت ویژه‌ای است. هر چه افراد جامعه به سمت باسوادی شدن پیش روند، یقیناً سیر تحول و رویکرد آن جامعه به سمت مفهوم توسعه امر سریع‌تری خواهد بود. با نامگذاری چنین روزی به نام روز جهانی مبارزه با بی‌سوادی از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو، جهانیان حذف این پدیده شوم را از جامعه بشری خواستار می‌شوند.
- سواد چیست؟
در تعریف سنتی، سواد توانایی خواندن و نوشتن است و یا توانایی به‌کاربردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش‌دادن و سخن‌گفتن. ولی در مفهوم نوین این واژه به سطحی از خواندن و نوشتن که برای ارتباط کافی است گفته می‌شود و یا سطحی که یک فرد بتواند مفهوم را بفهمد و انگاره‌ها و اندیشه‌هایش را تا جایی که بتواند در آن جامعه سهیم باشد، بیان کند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو UNESCO) تعریف زیر را داده‌است: «باسوادی توانایی شناخت٬ درک٬ تفسیر٬ ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است.
باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعهٔ دانش و پتانسیل، و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگتر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.»
- سوادآموزی از نگاه اسلام
اسلام، دینی است که با امر به خواندن اعلام وجود کرد و در نخستین گوهرهای آسمانی اش پس از توحید، از تعلیم و قلم سخن به میان آورد. آخرین هدیه پروردگار برای زمینیان نیز یک کتاب است. اسلام، پرچم دار مبارزه با بی‌سوادی است و از بزرگ ترین حامیان دانش اندوزی؛ تا آنجا که پیامبر اسلام(ص) در نخستین اقدامات خود پس از اولین پیکار نظامی با مشرکان، آموزش خواندن و نوشتن به ده مسلمان را بهای آزادی اسیران باسواد اعلام می‌کند و با این دستور، در عمل، پرچم دار مبارزه با بی‌سوادی می‌شود.
- بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم
وجود بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم به سبب ناهماهنگی در برنامه‌ریزی طرح‌های آموزشی است. اگر توسعه آموزش در همه مکان‌ها و در همه زمان‌ها هماهنگ می‌بود، در سایر عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه با روند بهتری رشد می‌نمود. بی‌سوادی باعث ناآگاهی و رکود ذهنی می‌شود و می‌تواند عاملی برای برهم زدن نظم اجتماعی گردد.
75درصد تعداد بی‌سوادان جهان در ده کشور متمرکز شده اند؛ هند، چین، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، اتیوپی، مصر، برزیل، اندونزی و جمهوری کنگو. گرچه کشوری مانند افغانستان نیز با وضعیت اسف بار بی‌سوادی گوی سبقت را از بقیه کشورها ربوده است. دو سوم از این تعداد بی‌سواد را زنان تشکیل می دهند که از فرصت‌های نابرابر اقتصادی و اجتماعی در این جوامع رنج می‌برند.
- مبارزه با بی‌سوادی در ایران
اولین سازمانی که رسماً در سال ١٣١٥ برای مبارزه با بی‌سوادی بزرگسالان در ایران شروع به کار کرد، اداره تعلیمات اکابر بود. در سال ١٣٢٢ و بعد از جنگ جهانی دوم، کلاس‌های سوادآموزی بزرگسالان تحت عنوان آموزش سالمندان آغاز به کار کرد و در فاصله سال‌های ١٣٢٠ تا ١٣٣٥، آموزش بزرگسالان با عنوان تعملیات اساسی در جهان با بنیانگذاری یونسکو مورد توجه قرار گرفت و به صورت آزمایشی در کشورهای مصر، هلند، فیلیپین و مکزیک به اجرا درآمد.